مطالعه جدید نشان می دهد که مواد شیمیایی به کار رفته در ضد عفونی کننده های رابج خانگی، چسب ها و پارچه های مبلمان می توانند به سلول های مغزی آسیب جدی وارد کنند.
نتایج مطالعه محققان آمریکایی بر روی سلول های انسانی و حیوانات نشان می دهد که مواد شیمیایی موجود در محلول های ضد عفونی کننده می تواند به سلول های مغزی در حال رشد آسیب جدی وارد کند. ارین کوهن، دانشمند زیست‌شناس مولکولی دانشگاه کیس وسترن رزرو در ایالت اوهایو، به همراه همکارانش، تحقیقاتی روی 1823 ترکیب شیمیایی با مواد سمی ناشناخته در محیط زیست انجام دادند. آنها موفق شدند دو گروه از این مواد را در آزمایشگاه شناسایی کنند که باعث توقف رشد یا مرگ سلول‌هایی به نام الیگودندروسیت در مغز می‌شدند.
الیگودندروسیت‌ها نقشی حیاتی در سیستم اعصاب مرکزی پستانداران ایفا می کنند. آنها از طریق ایجاد غلافی عایق به دور نورون‌ها، به انتقال سریع سیگنال‌های مغزی کمک می‌کنند.
یکی از این دو گروه شیمیایی شناسایی‌شده، ترکیبات کواترنری هستند. این ترکیبات معمولا در ساخت ضدعفونی کننده های سطوح، دستمال‌های ضدعفونی‌کننده، ژل‌های ضدعفونی‌کننده دست و علاوه بر این، محصولات بهداشتی دهان و دندان مانند خمیر دندان و دهانشویه به کار می‌روند تا باکتری‌ها و ویروس‌ها را از بین ببرند. اما استنشاق یا بلعیدن آنها به صورت تصادفی، به ویژه در محیط‌های با تهویه نامناسب می‌تواند خطرناک باشد.
دسته دوم مواد شیمیایی شناسایی‌شده، ارگانوفسفات‌ها بودند. ارگانوفسفات‌ها معمولا در پارچه، چسب و لوازم خانگی مانند مبلمان و لوازم مصرفی الکترونیکی پیدا می‌شوند. آنها می‌توانند به تدریج وارد محیط اتاق شوند که ما بیشتر وقت خود را در آنجا سپری می کنیم. این مواد چربی‌دوست هستند بنابراین به راحتی می‌توانند جذب پوست شده و به صورت غیر مستقیم وارد مغز شوند.
محققان در آزمایش‌هایی که روی موش‌ها انجام دادند، به توله‌های این حیوانات دوز خوراکی حاوی یکی از سه ترکیب کواترنری دادند. چند روز بعد، مقدار قابل توجهی از این مواد شیمیایی در بافت مغزی آنها مشاهده شد. این موضوع نشان می‌دهد که این ترکیبات می‌توانند از سد خونی بین جریان خون و سلول‌های مغزی عبور کنند.
به موش‌ها تا ۱۰ روز به صورت روزانه یک دوز خوراکی ستیل‌پییردینیوم کلرید(از نوع خاصی از کواترنری) داده شد. این دوره در زمان رشد مغز آنها، یعنی پنج روز پس از تولد آغاز شد. بعد از این مدت، تعداد سلول‌های الیگودندروسیت در مغز موش‌ها تا حد زیادی کاهش پیدا کرد. همین علائم در سلول های ارگانوئیدهای مغزی انسان(توده‌های سلول‌های بنیادی انسان که در محیط آزمایشگاهی تکثیر می شوند و رفتاری مشابه بافت سلولی در حال رشد مغز انسان دارند.) مشاهده شد.
کوهن در مورد نتایج تحقیقات خود گفت: «ما متوجه شدیم که الیگودندروسیت‌ها برخلاف سایر سلول‌های مغزی، به طور شگفت‌انگیزی در برابر ترکیبات حاوی کواترنری و ارگانوفسفات آسیب‌پذیر هستند.» با این حال، روش‌های به کار رفته در این آزمایش، نمی تواند به خوبی رفتار واقعی مغز انسان را هنگام برخورد با این مواد شیمیایی نشان دهد.
دکتر الیور جونز، متخصص شیمی محیط زیست از دانشگاه RMIT ملبورن استرالیا می‌گوید: «هدف اصلی این است که بفهمیم در شرایط عادی که با این مواد مواجه می‌شویم، آنها سمی هستند یا نه! در این مطالعه، سلول‌ها در محیط آزمایشگاهی در معرض مقادیر زیادی از این ترکیبات قرار گرفتند. این در حالی است که دوز، مسیر و مدت زمان مواجهه‌ی انسان با این مواد در واقعیت نسبت به شرایط آزمایش فرق دارد. به عنوان نمونه: تعدادی از افراد مانند نظافت‌چی‌های مدارس و بیمارستان‌ها، پرستاران کودکان و زندان‌ها به دلیل استفاده‌ی زیاد از ضدعفونی‌کننده‌های قوی در این محیط‌ها، بیشتر در معرض ترکیبات کواترنری قرار می گیرند.»
نتایج این پژوهش‌ها نشان می‌دهند که میزان این ترکیبات در خون افراد در طول دوران همه‌گیری کرونا نسبت به قبل از آن دو برابر شده است که علت اصلی آن هم،استفاده‌ی مداوم از ضدعفونی‌کننده‌هاست. بنابراین، محققان تصمیم گرفتند این دسته از مواد شیمیایی را به عنوان یک تهدید جدید برای سلامتی انسان دسته بندی کنند. چالش اصلی در این زمینه، ساختار متنوع و نحوه عملکرد آنهاست.
همین خطرات در ترکیبات حاوی ارگانوفسفات هم وجود دارد. این مواد شیمیایی به طور گسترده در محیط زیست، خون انسان، ادرار، بافت جفت و شیر مادر مورد استفاده قرار می گیرد.
دکتر ایان رِی، مشاور برنامه‌ی محیط زیست سازمان ملل متحد در زمینه‌ی مواد شیمیایی موجود در محیط زیست که در این پژوهش نقشی نداشته، می‌گوید: «باید منتظر ماند و دید آیا این مواد هم مانند ترکیبات پرفلوئوروآلکیل (PFAS) مورد توجه کنوانسیون استکهلم قرار می گیرد؟»
در این مطالعه، کوهن و همکارانش مقادیری از یک نوع ارگانوفسفات به نام BDCIPP را در نمونه‌های ادرار کودکان آمریکایی که بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۸ در طرح ملی «بررسی وضعیت سلامت و تغذیه» توسط مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های آمریکا (CDC) جمع‌آوری شده بود، مورد بررسی قرار دادند.
تقریبا در ادرار همه‌ی ۱,۷۶۳ کودک ۳ تا ۱۱ ساله، BDCIPP وجود داشت. کودکانی که مقادیر بیشتری از این ماده را داشتند دو تا شش برابر بیشتر نسبت به کودکانی مقادیر کمتری از آن را داشتند، در معرض مشکلات رشدی سیستم عصبی مانند اختلال عملکرد حرکتی قرار گرفتند. به عقیده کوهن و همکارانش، سیستم عصبی مرکزی در حال رشد نسبت به آسیب‌های محیطی بسیار حساس است و مواجهه با مواد شیمیایی می‌تواند در دوران مهم رشد به خصوص برای کودکان پیامدهای منفی داشته باشد.»